Spear phishing là gì? Dấu hiệu nhận biết và cách ngăn chặn hiệu quả

An ninh mạng là một vấn đề quan trọng đối với mọi cá nhân và tổ chức. Các mối đe dọa an ninh mạng cũng ngày càng tinh vi và nguy hiểm hơn. Một trong những thủ đoạn tấn công mạng phổ biến và gây thiệt hại lớn hiện nay là Spear Phishing. Vậy Spear Phishing là gì? Nó nguy hiểm như thế nào và làm thế nào để phòng tránh hiệu quả? Bài viết này của GCS Vietnam sẽ cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết về loại hình tấn công mạng nguy hiểm này.

Spear phishing là gì?

Spear phishing là một dạng tấn công scam qua mạng thường tập trung cá nhân hóa vào một cá nhân cụ thể qua Email, tin nhắn,…. Mục đích của kẻ tấn công là lừa người dùng tải một file chạy ngầm độc hại (malware), từ đó bị lộ thông tin quan trọng và các khoản thanh toán được ủy quyền cho kẻ gian.

Giống như tất cả các trò lừa đảo phishing, spear phishing có thể được thực hiện qua email, tin nhắn văn bản hoặc cuộc gọi điện thoại. Điểm khác biệt chính là thay vì nhắm vào hàng nghìn hoặc hàng triệu nạn nhân tiềm năng bằng chiến thuật “phishing ồ ạt” (bulk phishing) thiếu cá nhân hóa, kẻ thực hiện spear phishing sẽ nhắm vào các cá nhân hoặc nhóm người cụ thể.

Ví dụ như giám đốc bán hàng khu vực của một công ty. Kẻ xấu sẽ tìm kiếm thông tin và nghiên cứu chuyên sâu về các hoạt động, dữ liệu của doanh nghiệp, thông tin cá nhân của giám đốc để có thể tạo ra trò lừa đảo với mánh khóe tinh vi, không dễ dàng phát hiện ra.

Cơ chế hoạt động của Spear phishing

Spear phishing là một chiến thuật tấn công mạng tinh vi, hoạt động theo từng giai đoạn cụ thể:

1. Chọn mục tiêu

Khác với các chiến dịch phishing thông thường, kẻ tấn công spear phishing sẽ dành thời gian để lựa chọn cẩn thận các mục tiêu của mình. Họ thường nhắm đến những cá nhân hoặc tổ chức sở hữu thông tin nhạy cảm, quyền truy cập cao trong hệ thống, hoặc có khả năng chi trả một khoản tiền lớn khi bị lừa đảo. Ví dụ, kẻ tấn công có thể nhắm vào nhân viên kế toán, giám đốc điều hành, hoặc phòng IT của một công ty.

2. Thu thập Thông tin

Sau khi chọn được mục tiêu, kẻ tấn công sẽ bắt đầu thu thập thông tin cá nhân và chuyên môn của các cá nhân doanh nghiệp đó. Họ có thể sử dụng nhiều nguồn khác nhau để thực hiện việc này, chẳng hạn như:

• Mạng xã hội: Các trang cá nhân trên mạng xã hội như Facebook, LinkedIn thường chứa nhiều thông tin chi tiết về người dùng, chẳng hạn như tên họ, chức vụ, công ty đang làm việc, dự án đang tham gia, sở thích cá nhân, v.v.
• Trang web của công ty: Thông tin về nhân viên thường được đăng tải trên website của công ty, bao gồm tên, chức vụ, email công việc, v.v.
• Các vi phạm dữ liệu: Trong quá khứ, nhiều tổ chức đã từng bị rò rỉ dữ liệu, bao gồm thông tin cá nhân của nhân viên. Kẻ tấn công có thể mua lại hoặc đánh cắp các tập dữ liệu này để sử dụng cho các chiến dịch spear phishing.

3. Tạo email lừa đảo

Sử dụng thông tin thu thập được, kẻ tấn công sẽ tiến hành xây dựng email lừa đảo có tính cá nhân hóa cao. Email này thường được thiết kế để đánh vào lòng tin, sự tò mò hoặc tính cấp bách của nạn nhân.

• Gửi từ nguồn đáng tin cậy: Email lừa đảo thường được ngụy trang dưới dạng email được gửi từ một nguồn đáng tin cậy, chẳng hạn như đồng nghiệp, cấp trên, phòng IT, hoặc một đối tác kinh doanh quen thuộc.
• Nội dung được cá nhân hóa: Nội dung của email sẽ được xây dựng dựa trên thông tin thu thập được về nạn nhân. Ví dụ, email có thể đề cập đến một dự án cụ thể mà nạn nhân đang tham gia, nhắc đến tên của đồng nghiệp quen biết, hoặc sử dụng những thuật ngữ chuyên ngành có liên quan đến công việc của nạn nhân.
• Tạo cảm giác khẩn cấp: Email lừa đảo thường tạo ra cảm giác cấp bách hoặc hứa hẹn một lợi ích hấp dẫn để thúc đẩy nạn nhân nhanh chóng click vào đường link độc hại hoặc tải xuống tệp tin đính kèm. Ví dụ, email có thể yêu cầu nạn nhân xác nhận thanh toán khẩn cấp, cập nhật thông tin cá nhân quan trọng, hoặc mở một đường link để xem báo cáo quan trọng.

4. Kiểm soát và thực hiện mục đích

Khi nạn nhân click vào đường link độc hại hoặc mở tệp tin đính kèm, kẻ tấn công có thể thực hiện được nhiều hành vi gian dối khác nhau, chẳng hạn như:

• Lấy hết thông tin cá nhân: đánh cắp thông tin nhạy cảm của nạn nhân, chẳng hạn như tên đăng nhập, mật khẩu, thông tin tài chính, v.v.
• Cài đặt Malware: cài đặt phần mềm độc hại vào thiết bị của nạn nhân để theo dõi hoạt động, đánh cắp dữ liệu quan trọng, hoặc chiếm quyền điều khiển từ xa.
• Lừa đảo thanh toán: đánh lừa nạn nhân chuyển tiền cho kẻ tấn công bằng cách giả mạo hóa đơn hoặc yêu cầu thanh toán khẩn cấp.

5. Che dấu hoạt động

Kẻ tấn công thường sử dụng các kỹ thuật tinh vi để che dấu hoạt động của mình, chẳng hạn như sử dụng địa chỉ email giả mạo, tên miền độc hại có vẻ giống với tên miền hợp pháp, hoặc ẩn mã độc hại bên trong các tệp tin đính kèm.

Dấu hiệu nhận biết Spear phishing

Spear phishing là một chiến thuật tấn công tinh vi, nhưng vẫn có những dấu hiệu cảnh báo giúp bạn nhận biết và tránh mắc bẫy. Hãy chú ý đến các yếu tố sau:

1. Email từ người gửi lạ hoặc không quen biết

Mặc dù spear phishing có thể được thực hiện bởi những người quen biết, nhưng thường thì chúng sẽ đến từ một địa chỉ email lạ hoặc không quen thuộc. Kiểm tra kỹ lưỡng địa chỉ email của người gửi, đặc biệt là tên miền.

Địa chỉ email giả mạo thường có những thay đổi tinh tế so với địa chỉ email hợp pháp, ví dụ như “@gmai.com” có thể được thay đổi thành “@[invalid URL removed]” hoặc tên miền của công ty có thể bị đánh vần sai.

2. Ngôn ngữ cấp bách hoặc đe dọa

Email spear phishing thường tạo ra cảm giác cấp bách hoặc đe dọa để buộc bạn phải hành động mà không suy nghĩ kỹ. Các cụm từ như “Cần xử lý ngay lập tức!”, hoặc “Đây là lần cảnh báo cuối cùng!” là những dấu hiệu đáng ngờ.

3. Lỗi chính tả hoặc ngữ pháp

Mặc dù lỗi chính tả và ngữ pháp có thể xảy ra trong bất kỳ email nào, nhưng chúng thường không xuất hiện trong các email từ các nguồn đáng tin cậy. Email spear phishing do kẻ tấn công không phải người bản ngữ thực hiện có nhiều khả năng chứa lỗi chính tả và ngữ pháp hơn.

4. Yêu cầu cung cấp thông tin nhạy cảm

Hãy cảnh giác với các email yêu cầu bạn cung cấp thông tin nhạy cảm như tên đăng nhập, mật khẩu, thông tin tài chính hoặc thông tin cá nhân khác. Các tổ chức hợp pháp hiếm khi yêu cầu thông tin này qua email.

5. Liên kết hoặc tệp đính kèm đáng ngờ

Không nên nhấp vào các liên kết hoặc mở tệp đính kèm trong email từ những người gửi không quen biết. Nếu bạn nghi ngờ về tính hợp pháp của một liên kết, hãy di chuột qua liên kết (hover) để xem URL đích mà nó sẽ dẫn đến. Địa chỉ URL này có thể khác với văn bản hiển thị của liên kết.

6. Nội dung không liên quan

Email spear phishing thường không liên quan đến các email trước đó bạn đã nhận được từ cùng một người gửi hoặc tổ chức. Nội dung bất thường hoặc không phù hợp với công việc của bạn cũng là một dấu hiệu đáng ngờ.

7. Sự kiện bất ngờ

Nếu email yêu cầu bạn thực hiện hành động liên quan đến một sự kiện bất ngờ, chẳng hạn như thay đổi mật khẩu khẩn cấp hoặc cập nhật thông tin tài khoản do vi phạm bảo mật, hãy liên hệ trực tiếp với tổ chức đó để xác minh tính hợp pháp của yêu cầu.

8. Cảm giác “có gì đó không ổn”

Hãy tin vào trực giác của bạn. Nếu một email khiến bạn cảm thấy nghi ngờ hoặc không thoải mái, thì rất có thể đó là một email lừa đảo.

Bằng cách chú ý đến những dấu hiệu cảnh báo này, bạn có thể tránh trở thành nạn nhân của spear phishing và bảo vệ bản thân khỏi những nguy cơ đánh cắp thông tin và tấn công mạng.

Các biện pháp ngăn chặn Spear phishing hiệu quả

Spear phishing là một mối đe dọa an ninh mạng nghiêm trọng, nhưng may mắn là có nhiều biện pháp hiệu quả để phòng chống nó. Dưới đây là một số biện pháp ngăn chặn hiệu quả để doanh nghiệp có thể thực hiện:

1. Nâng cao nhận thức

Cách ngăn chặn tốt nhất chống lại spear phishing là nâng cao nhận thức của người dùng. Cần tổ chức các buổi đào tạo thường xuyên để giúp nhân viên nhận biết các dấu hiệu cảnh báo của spear phishing và hiểu các cách thức phòng tránh. Các buổi đào tạo này nên bao gồm các tình huống thực tế và các ví dụ về các chiến thuật spear phishing phổ biến.

2. Xác minh tính hợp pháp của email

Luôn luôn nghi ngờ những email đến từ người gửi không quen biết hoặc yêu cầu hành động khẩn cấp. Trước khi nhấp vào bất kỳ liên kết hoặc mở bất kỳ tệp đính kèm nào, hãy xác minh tính hợp pháp của email. Một số cách để xác minh tính hợp pháp bao gồm:

• Kiểm tra, xác minh địa chỉ email người gửi.
• Di chuột qua các liên kết để xem URL đích.
• Liên hệ trực tiếp với người gửi được đề cập trong email để xác nhận tính hợp pháp của yêu cầu.

3. Sử dụng mật khẩu mạnh và kích hoạt xác thực đa yếu tố (MFA)

Sử dụng mật khẩu mạnh và độc đáo cho tất cả các tài khoản online của bạn. Bật xác thực đa yếu tố (MFA) để thêm một lớp bảo mật bổ sung cho tài khoản của bạn. MFA yêu cầu một yếu tố xác thực thứ hai, chẳng hạn như mã được gửi đến điện thoại của bạn, để đăng nhập.

4. Giữ cho phần mềm được cập nhật

Giữ cho hệ điều hành, phần mềm chống virus và các ứng dụng khác của bạn luôn được cập nhật. Các bản cập nhật thường xuyên bao gồm các bản vá cho lỗ hổng bảo mật có thể bị kẻ tấn công spear phishing lợi dụng.

5. Cẩn thận với các tệp đính kèm

Không mở các tệp đính kèm từ những người gửi không quen biết. Ngay cả khi email đến từ một người quen biết, hãy thận trọng với các tệp đính kèm bất ngờ. Chỉ mở các tệp đính kèm mà bạn đang mong đợi.

6. Báo cáo các email đáng ngờ

Nếu bạn nhận được một email spear phishing, hãy báo cáo nó cho bộ phận IT của tổ chức bạn. Bằng cách báo cáo các email đáng ngờ, bạn có thể giúp ngăn chặn những người khác trở thành nạn nhân.

7. Sao lưu dữ liệu thường xuyên

Sao lưu dữ liệu thường xuyên là một biện pháp phòng ngừa quan trọng trong trường hợp bạn vô tình trở thành nạn nhân của spear phishing và bị tấn công bằng phần mềm độc hại. Sao lưu dữ liệu cho phép bạn khôi phục các tệp quan trọng nếu chúng bị mất hoặc bị mã hóa.

Bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa này, bạn có thể giảm đáng kể nguy cơ trở thành nạn nhân của spear phishing và bảo vệ bản thân khỏi những thiệt hại về tài chính, dữ liệu và uy tín.

Google Workspace hỗ trợ như thế nào trong việc ngăn chặn Spear phishing?

Ngoài các biện pháp chung được đề cập ở trên, Google Workspace cung cấp một số tính năng bảo mật nâng cao giúp chống lại các cuộc tấn công spear phishing:

1. Bảo vệ Chống lừa đảo (Advanced Protection)

– Chặn tin nhắn lừa đảo: Google Workspace sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy để xác định và chặn các email lừa đảo tinh vi, bao gồm cả spear phishing. Các kỹ thuật này phân tích nội dung email, hình ảnh và các yếu tố khác để xác định các mối đe dọa tiềm ẩn.

– Quét URL và tệp đính kèm: Google Workspace quét các liên kết và tệp đính kèm trong email để tìm phần mềm độc hại và các mối đe dọa khác. Các tệp đính kèm đáng ngờ sẽ được tự động cách ly và ngăn chặn không cho tải xuống.

– Cảnh báo về người gửi khả nghi: Nếu Google Workspace phát hiện email từ một người gửi đáng ngờ, nó sẽ hiển thị cảnh báo cho người nhận để họ cân nhắc kỹ lưỡng trước khi mở email.

2. Quản lý Cài đặt Email

– Quy tắc Chuyển tiếp và Lọc: Quản trị viên có thể thiết lập các quy tắc để tự động chuyển tiếp hoặc lọc email dựa trên các tiêu chí nhất định, chẳng hạn như địa chỉ email của người gửi, tên miền hoặc nội dung email. Điều này có thể giúp chặn các email spear phishing nhắm mục tiêu cụ thể.

– Danh sách Trắng và Danh sách Đen: Quản trị viên có thể tạo danh sách trắng và danh sách đen các địa chỉ email để kiểm soát ai có thể gửi email cho người dùng trong tổ chức. Điều này có thể giúp ngăn chặn các email spear phishing từ những người gửi không mong muốn.

– Cài đặt Bảo mật email: Quản trị viên có thể cấu hình nhiều cài đặt bảo mật email khác, chẳng hạn như yêu cầu mã hóa email, hạn chế kích thước tệp đính kèm và vô hiệu hóa tính năng tự động tải xuống hình ảnh.

Bằng cách kết hợp các biện pháp bảo mật nâng cao của Google Workspace với các biện pháp phòng ngừa chung, các tổ chức có thể bảo vệ hiệu quả người dùng của họ khỏi các cuộc tấn công spear phishing và các mối đe dọa an ninh mạng khác.

Cần làm gì khi bị Spear Phishing tấn công?

Mặc dù đã cẩn thận, đôi khi bạn vẫn có thể vô tình trở thành nạn nhân của một cuộc tấn công spear phishing tinh vi. Nếu bạn nghi ngờ mình đã nhấp vào một liên kết độc hại, mở tệp đính kèm bị nhiễm hoặc cung cấp thông tin nhạy cảm trong email spear phishing, hãy thực hiện ngay các bước sau để giảm thiểu thiệt hại:

1. Ngắt kết nối mạng

Khi bị tấn công Spear Phishing, bạn cần nhanh chóng ngắt tất cả thiết bị khỏi internet. Điều này sẽ ngăn phần mềm độc hại (malware) liên lạc với máy chủ điều khiển của kẻ tấn công và tải xuống thêm phần mềm độc hại hoặc đánh cắp dữ liệu.

2. Khóa tài khoản

Đổi mật khẩu cho tất cả các tài khoản online mà bạn sở hữu, đặc biệt là những tài khoản mà bạn có thể đã cung cấp thông tin đăng nhập trong email spear phishing. Sử dụng mật khẩu mạnh và đặc biệt, khó đoán cho mỗi tài khoản quan trọng.

3. Kiểm tra máy tính

Chạy chương trình diệt virus toàn diện trên máy tính của bạn để quét và loại bỏ bất kỳ phần mềm độc hại nào có thể đã được cài đặt. Cập nhật phần mềm diệt virus của bạn lên phiên bản mới nhất để đảm bảo nó có thể phát hiện các mối đe dọa mới nhất.

4. Báo cáo vụ việc

Báo cáo vụ tấn công spear phishing cho bộ phận IT của doanh nghiệp. Bằng cách báo cáo, bạn có thể giúp ngăn chặn những người khác trở thành nạn nhân và cho phép bộ phận IT thực hiện các biện pháp khắc phục thích hợp, chẳng hạn như lọc các email tương tự trong tương lai.

5. Liên hệ Ngân hàng (nếu cần)

Nếu bạn đã cung cấp thông tin tài chính nhạy cảm trong email spear phishing, chẳng hạn như số tài khoản ngân hàng hoặc thông tin thẻ tín dụng, hãy liên hệ ngay với ngân hàng hoặc tổ chức tài chính doanh nghiệp để báo cáo gian lận tiềm ẩn. Họ có thể giúp bạn hủy bỏ thẻ và tài khoản bị ảnh hưởng và ngăn chặn các giao dịch gian lận.

6. Phục hồi dữ liệu (nếu cần) 

Nếu dữ liệu của bạn đã bị mất hoặc bị mã hóa do tấn công spear phishing, hãy cố gắng khôi phục dữ liệu từ bản sao lưu gần đây nhất. Sao lưu dữ liệu thường xuyên là một biện pháp phòng ngừa quan trọng để đảm bảo bạn có thể khôi phục dữ liệu quan trọng trong trường hợp xảy ra sự cố.

7. Bài học rút ra

Sau khi đã xử lý các vấn đề cấp bách, hãy dành thời gian để suy ngẫm về trải nghiệm của bạn và rút ra kinh nghiệm. Xác định những dấu hiệu cảnh báo mà bạn đã bỏ qua và tìm hiểu thêm về các chiến thuật spear phishing để nâng cao nhận thức của bạn trong tương lai.

Bằng cách hành động nhanh chóng và tuân theo các bước này, bạn có thể giảm thiểu thiệt hại do tấn công spear phishing và bảo vệ bản thân khỏi những rủi ro tiếp theo.

Một số câu hỏi thường gặp về Spear Phishing

Spear phishing là một mối đe dọa an ninh mạng tinh vi, do đó, nhiều người có những thắc mắc liên quan. Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp về spear phishing:

1. Làm thế nào để phân biệt giữa Spear Phishing và Phishing thông thường?

Phishing thông thường là chiến thuật rải lưới rộng, nhắm đến hàng nghìn hoặc hàng triệu người dùng với email được cá nhân hóa hạn chế.

Spear phishing, mặt khác, là một cuộc tấn công có mục tiêu, được thiết kế riêng cho một cá nhân hoặc nhóm người cụ thể. Kẻ tấn công dành thời gian để nghiên cứu mục tiêu của họ và sử dụng thông tin đó để tạo ra email có vẻ hợp pháp và đáng tin cậy hơn.

2. Tôi có thể bị tấn công Spear Phishing qua những kênh nào?

Spear phishing không chỉ giới hạn ở email. Kẻ tấn công có thể sử dụng các kênh khác nhau để thực hiện các cuộc tấn công, chẳng hạn như:

• Tin nhắn văn bản (Smishing): Kẻ tấn công có thể gửi tin nhắn SMS giả mạo mạo danh là một tổ chức đáng tin cậy, chẳng hạn như ngân hàng hoặc công ty giao hàng, để đánh lừa bạn nhấp vào liên kết độc hại hoặc cung cấp thông tin nhạy cảm.
• Cuộc gọi điện thoại (Vishing): Kẻ tấn công có thể gọi điện thoại cho bạn và mạo danh là một đại diện hợp pháp của một tổ chức, chẳng hạn như nhân viên IT hoặc bộ phận chăm sóc khách hàng, để đánh lừa bạn cung cấp thông tin nhạy cảm.
• Mạng xã hội: Kẻ tấn công có thể sử dụng thông tin cá nhân bạn chia sẻ trên mạng xã hội để nhắm mục tiêu các cuộc tấn công spear phishing.

3. Spear Phishing có phổ biến không?

Spear Phishing là một mối đe dọa an ninh mạng ngày càng phổ biến. Theo FBI, spear phishing là một trong những phương thức tấn công mạng phổ biến nhất hiện nay.

4. Ai là đối tượng dễ bị tấn công Spear Phishing nhất?

Bất kỳ ai cũng có thể trở thành nạn nhân của spear phishing, nhưng một số nhóm người có nguy cơ cao hơn, bao gồm:

• Nhân viên cấp cao: Kẻ tấn công có thể nhắm mục tiêu vào các nhân viên cấp cao để truy cập vào thông tin nhạy cảm hoặc để thực hiện các cuộc tấn công lừa đảo chiếm quyền tài khoản (account takeover).
• Bộ phận tài chính: Kẻ tấn công có thể nhắm mục tiêu vào bộ phận tài chính để đánh cắp tiền hoặc dữ liệu tài chính.
• Khách hàng có giá trị cao: Kẻ tấn công có thể nhắm mục tiêu vào khách hàng có giá trị cao để đánh cắp thông tin cá nhân hoặc dữ liệu tài chính.

Cá nhân có ảnh hưởng: Kẻ tấn công có thể nhắm mục tiêu vào những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội để làm hỏng danh tiếng của họ hoặc để lan truyền thông tin sai lệch.

Lời kết

Việc hiểu rõ Spear phishing là gì sẽ giúp cho doanh nghiệp biết rõ được mối nguy hại và có được biện pháp ngăn chặn kịp thời. Ứng dụng các biện pháp bảo mật của Google Workspace góp phần hỗ trợ vào những nỗ lực ngăn chặn hiệu quả các thủ đoạn, chiêu trò tinh vi của kẻ xấu tấn công Spear Phishing. Liên hệ ngay GCS Vietnam qua Hotline: 024.9999.7777 hoặc để lại thông tin qua LiveChat để được hỗ trợ về các giải pháp Google Workspace ngay từ hôm nay.